Choice of attention – to pay attention to this and ignore that – is to the inner life what choice of action is o the outer. In both cases man is responsible for his choice and must accept the consequences. - W. H. Auden. गेले काही महीने बलात्काराच्या मुद्याची समाजमनाला पुन: आठवण झाल्ये. निर्भयाच्या वेळेला ढवळून निघालेल्या समाजात पुन्हा असंतोष खदखदत आहे. पण समाजमनाचा Attention Span कमी असल्यानं नवीन ज्वलंत मुद्दा मिळाला कींवा कोण्या मुद्यावरून राजकिय गुद्देबाजी रंगली तर हा मुद्दा मागे लोटला जाण्याची पण शक्यता आहे. या सगळ्या चालेल्या गदारोळात भावनाविवश होत, ‘मनुष्य का असा पशुवत वागतो?’ हा प्रश्न अनेकांनी विचारला. मला वाटतं याचं उत्तर रामायणातल्या विभिषणाकडे सापडू शकतं. त्याचं काय आहे की मला रामायणातल्या विभीषणाचं कायमच कौतुक वाटत आल आहे. म्हणजे पहा रावणाचा सख्खा भाऊ पण रावणाची कुनिती आणि असुर प्रवृत्ती आव्हेरून रामाची बाजू घेणारा विभीषण मला कायमच स्टोरीचा unsung hero वाटत राहिला आहे, पुढे युद्धाच्या प्रसंगात रावणाला नामोहरम करण्याची युक्ती त्याने फक्त रामाला दाखवली म्हणूनच नाही तर, मला विभीषण आवडतो ते त्याचा रावणाची अधर्माची* बाजू सोडून धर्माची** बाजू निवडायचा Conscious आणि Active Choice. परिस्थितीचा सारासार विचार करत आपल्या सद्सद्विवेक बुद्धेचा प्रयोग करून भावनाविवश न होता रामाची साथ द्यायचा Conscious आणि Active Choice. मला वाटत वर विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर या विभीषणाच्या Conscious आणि Active Choice मध्ये दडलंय, गेल्या कालावधीत त्यावर कोणी बोललेलं मला आढळलं नाही किंवा असल्यास इतर गदारोळात त्यांचा आवाज माझ्यापर्यंत पोहोचला नाही. आता तुम्ही म्हणाल कि Conscious आणि Active Choice चा आणि लैंगिक अत्याचारांचा काय संबंध? तर ऐका, साधारण महिनाभरापुर्वी मी Facebook वर एक प्रश्न विचारला होता. “लैंगिक आत्याचारांमध्ये होणार्या वाढीला माध्यमातील वाढती उत्तेजक जाहिरातबाजी कारणीभूत आहे का?” त्याला १५०च्या मागे पुढे लोकांनी उत्तरं दिली त्यात ८०% लोकांनी त्याला होय अस उत्तर दिलं आहे, तर २०% लोकांना वाटत नाही कि उत्तेजक जाहिरातबाजीचा लैंगिक आत्याचाराशी काही संबंध आहे. आता प्रश्न येतो यातलं काय चुकीच आणि काय बरोबर. माझ म्हणणं आहे कि यात कोण चूक कोण बरोबर हा मुद्दाच नाही या दोन्ही एकाच नाण्याचा दोन बाजू आहेत. आणि या दोहोंना विभागणारी रेखा आहे ‘Conscious आणि Active Choice’ उदाहरणदाखल बघुयात, हो म्हणणार्यांचा वाद आसतो कि तोंडाला लावायच्या पदार्थांपासुन मग त्यात मेकप, नानाविध क्रीम, दाढीच समान ज्यात Blade, Razor, Aftershave, वेगवेगळी अत्तरे, किवा खाण्या-पिण्याचे समान, कपडेलक्ते, गाडी-घोडे सगळ्याच्या जाहिराती जर भडकावू, द्वयर्थी किवा अंगप्रदर्शनाने बरबटलेल्या असतील आणि साधा साबण किंवा अत्तर घ्यायचं तरी यातून मला मिळणार उपयुक्तता काय याचा साधा विचार न करता माझे माझ्या कल्पनेतल्या जोडीदाराला Impress करायच्या किंवा त्यांच्याशी ‘जवळीक’ वाढवायच्या संधी किती वाढतात याचा विचार केला जातो. प्रत्येक वस्तूला अशी वासनेची जोड देवून जाहिरातबाजी केली तर आजच्या युगात मनावर आणि परिणामी कृतीवर ताबा राहणार का? हळूहळू ह्या जाहिराती आपल्या मनातल्या वासनेच्या रावणाला मोठ करायचं काम करतो. म्हणून सध्याच्या या वातावरणाला हे भडकावू Media Exposure जबाबदार आहे असा ह्याचं म्हणणं. तर नाही मानणाऱ्या २०% वाल्यांचा प्रतिवाद सांगतो त्या जाहिरातींचा पगडा आमच्या मनावर बसायचा प्रश्नच येत नाही कारण त्या जाहिराती कितीही भडकावू झाल्या तरी आम्हाला फरक पडणार नाही कारण आम्हा नवविभीषणांनी मुळातच Consciously आणि Actively ‘राम’ निवडलाय. मग होकार भरणारे ८०% म्हणतात कि सध्याचा माध्यमांचा वाढता प्रभाव आणि माध्यमाचे वाढते पडदे (आधी फक्त TV होता, आता Mobile, Smart Watch किंवा इतर Wearable Tech) बघता विभिषण Conscious आणि Active Choice घ्यायला समर्थ आहे का? का आजचा विभीषण त्या माऱ्यापुढे इतका हतबल झालाय कि तो त्याचा तर-तमभाव, सद्सद्विवेक सगळे हरवून बसलाय? मुळात असा Conscious आणि Active Choice करायला तो ‘जागा’ आहे का? का बिनचेहर्याच्या गर्दीचा भाग बनून दिसामासाने वेगवान होणार्या जीवनमानाचा पाठलाग करण्यात पिचलाय? मुळात मानवी स्वभावाला द्वंद्व नवीन नाही. मुळात बर्याचदा निरुपण करताना अनेक कथाकार रामायणाचे दाखले देतात एका अर्थाने आपण प्रत्येकजण विभीषणच असतो, मनात राम-रावणाच तुंबळ युद्ध चालू असताना आपल्याला निवड करायची असते. आपण रामाची बाजू घेणार कि रावणाची. पण ती निवड करण्यासाठी लागणारा मनाची स्थिरता डोक्यात पदवीच्या चकचकीत व्रॅपर मध्ये मिळणारी नानाविध रीकामचोट माहिती भरुन येत नाही!! ती येते संस्कारक्षम, प्रयोगशील आणि स्वत: Application नं परखुन घेतलेल्या ज्ञानाने! जोवर दुबळी शिक्षण व्यवस्था या प्रकारचं गुरगुरायला लावणारं शिक्षण देणार नाही तोवर हे विभिषणाचं वाण कोणाला समजणारच नाही अन् वासनेत गुरफटलेले अापण पुन्हा पुन्हा खुशाल रावण निवडु! **, * :- धर्म इथे त्याच्या मुळ स्वरुपात अर्थात ‘कर्तव्य’ या अर्थासह वापरला आहे.
0 Comments
|
Archives
January 2019
Categories
All
|